15:01 01.10.2020 | Все новости раздела "Белорусская социал-демократическая партия (Грамада)"

БЕЛАРУСКАЯ РЭВАЛЮЦЫЯ ЯШЧЭ НЕ ЗАВЕРШАНА

Рэдактар тыднёвіка «Вольная Беларусь» Язэп Лёсік стаяў перад альтэрнатывай: або «не распісваць» матывы і абставіны разгону З’езду, дазвол і грошы на правядзенне якога дала цэнтральная расійская ўлада, або адмовіцца ад выпуску газеты. Былы палітычны выгнанец, Язэп Лёсік выбраў першае. Таму ў нумары «Вольнае Беларусі» ад 21 снежня 1917 г. гісторык знойдзе мала канкрэтнага матэрыялу пра тую гістарычную падзею.

Актуалізуючы думку Язэпа Лёсіка, асмелюся сцвярджаць, што рэдактар «Вольнае Беларусі» памыліўся.

У 1903 годзе ўжо меліся габрэйскія, літоўскія, польскія, расійскія, украінскія партыі. Амаль усе яны спрабавалі дзейнічаць і на беларускай тэрыторыі, але ніводная з іх не ўлічвала інтарэсы і патрэбы беларускай мужыцкай нацыі. Большасць тых партый былі ўпэўненыя або рабілі выгляд, што такой нацыі няма, і ставілі за мэту ўключыць у склад будучых літоўскай, польскай і ўкраінскай дзяржаў, у склад будучай расійскай дэмакратычнай рэспублікі калі не ўсю Беларусь, дык асобныя яе часткі.

Маладосцю заснавальнікаў партыі тлумачыцца тое, што першая праграма БРГ (з восені 1904 года — Беларуская сацыялістычная Грамада) была, як прызнаваўся Антон Луцкевіч, «нявырабленая». Аднак адзін пункт гэтай праграмы стаў вызначальным у дзейнасці беларускіх сацыялістаў. У тым пункце абвяшчалася, што БСГ хоча пабудаваць «незалежную дэмакратычную рэспубліку».

У тыя снежаньскія дні 1917-га пачалася беларуская палітычная рэвалюцыя.

У мяснікянаў, ландэраў і кнорыных хапіла збройнай сілы, каб разагнаць Усебеларускі З’езд, але ў іх не было сілы супрацьстаяць немцам. І як толькі нямецкія войскі рушылі на Усход, бальшавікі, прыхапіўшы з сабою авуары дзяржаўнага банка, мусілі ўцякаць у Смаленск. 19 лютага 1918 года з падполля выйшаў Выканаўчы камітэт Рады Усебеларускага З’езду, з турмы былі вызвалены беларускія дзеячы, а ўжо 20 лютага паўстаў першы беларускі ўрад — Народны Сакратарыят. І гэты ўрад быў створаны не ў Смаленску, не пад дыктоўку Іосіфа Сталіна, а тут, у Мінску, самімі беларусамі. На балконе губернатарскага дома ў Мінску, дзе засядаў Народны Сакратарыят, зноў з’явіўся наш нацыянальны сцяг. Можна наракаць на Язэпа Варонку ды іншых дзеячаў за тое, што яны не абвясцілі Беларусь незалежнаю дзяржаваю да прыходу немцаў у Мінск, да заключэння Брэсцкага мірнага дагавору паміж немцамі і бальшавікамі. Але для гэтага трэба было сабраць Раду Усебеларускага З’езду. Мала таго, трэба было выканаць наказ дэлегатаў З’езду і папоўніць Раду прадстаўнікамі нацыянальных меншасцяў (габрэйскай, літоўскай, польскай, расійскай), земстваў і гарадоў.

Выканкам Рады Усебеларускага З’езду быў закладнікам дэмакратычных працэдур. Рада здолела сабрацца толькі 19 сакавіка. А тым часам у Брэсце быў падпісаны мірны дагавор. Адхіліўшы ад удзелу ў перамовах прадстаўнікоў беларускага народа, немцы і бальшавікі падзялілі Беларусь. І Выканаўчы камітэт мусіў, не чакаючы пачатку працы Рады, 9 сакавіка абвясціць Беларусь народнаю рэспублікай. У2-й Устаўнай Грамаце былі закладзеныя асновы канстытуцыйнага ладу. Сабраўшыся 19 сакавіка на сваё пасяджэнне, Рада Усебеларускага З’езду вырашыла, што ад гэтага часу яна будзе Радай Беларускай Народнай Рэспублікі. Аднак ні Выканкам 9 сакавіка, ні сама Рада праз дзесяць дзён нічога не сказалі пра дзяржаўна-прававы стан Беларусі: ці застаецца Беларусь па-ранейшаму часткай Расіі?

Гэтымі актамі абвяшчалася, што Беларусь не з’яўляецца часткай Расіі, што ўлада БНР прасціраецца на ўсе тэрыторыі, дзе беларусы з’яўляюцца этнічнаю большасцю, што Беларусь будуецца як незалежная дэмакратычная дзяржава.

Леў Троцкі пісаў, што кожная рэвалюцыя робіць два крокі наперад, каб зрабіць крок назад. Калі казаць пра беларускую рэвалюцыю, дык Актам 25 Сакавіка былі ўчынены тры крокі наперад (выхад Беларусі саскладу Расіі, незалежнасць і дэмакратыя). У канцы 1918 — пачатку 1919 года ад гэтага ідэалу былі здзейснены два крокі назад.

БССР з яе аўтаноміяй Антон Луцкевіч разглядаў як пераходную прыступку да незалежнасці.

Бальшавікі таксама разумелі, што аўтаномны статус БССР шмат каго не задавальняе, што ідэал, сфармуляваны 25 Сакавіка, жыве ў свядомасці патрыётаў. Умацаваўшыся ва ўладзе, бальшавікі абрынулі свой тэрор на айцоў БНР і на айцоў БССР, на нацыянальную эліту, у тым ліку на цвет беларускага сялянства. Гісторыкі фіксуюць тры хвалі масавага тэрору: 1930–1931, 1933–1934, 1936–1938. У 1939 годзе да БССР была далучана Заходняя Беларусь; каток тэрору пракаціўся і па гэтай тэрыторыі. Гісторык Леанід Маракоў выпусціў не адзін том з біяграмамі пераследаваных, расстраляных, замучаных у турмах і канцлагерах патрыётаў Айчыны, незалежнікаў. А імёны колькіх барацьбітоў мы не ведаем? А колькі ўдзельнічалі ў паваенным незалежніцкім падполлі і паваеннай партызанцы? А колькі людзей мусілі пакінуць Беларусь, каб на чужыне горда ўзняць наш нацыянальны сцяг?

Чарговы акт нашай рэвалюцыі трэба разглядаць у кантэксце дэмакратычнай рэвалюцыі 1989—1991 гг. у камуністычных краінах Цэнтральнай і Усходняй Еўропы.

Анатоль Сідарэвіч

Источник: Белорусская социал-демократическая партия (Грамада)

  Обсудить новость на Форуме